Cuối giờ chiều tôi mới hẹn gặp được chị Vân. Chị giãi bày: Tôi bận quá, đi suốt từ sáng, thăm vùng nguyên liệu, qua xưởng chế biến và tiếp đoàn khách của giáo sư Lân Hùng, Học viện Nông nghiệp Việt Nam về thăm quan, quay hình tại vùng nguyên liệu trồng cây sachi. Đây là cây mới có tiềm năng phát triển, Hòa Bình là tỉnh đã trồng thử nghiệm thành công nên nhiều nơi đến tìm hiểu quá trình trồng vùng nguyên liệu, sản xuất, chế biến và kinh doanh sản phẩm.
Xong câu chuyện chào hỏi, chị lấy ra hai lọ hạt sản phẩm chế biến từ cây sachi mà Công ty vừa sản xuất. Đây là một trong những sản phẩm đầu tiên của Công ty đã sản xuất thành công và được khách hàng Nhật Bản, Hàn Quốc và Mỹ đặt hàng. Để có được thành quả này là quá trình mày mò vất vả của vợ chồng chị từ năm 2015. Rồi chị nói với tôi về cây sachi. Đây là loại thực vật thuộc họ thầu dầu, có nguồn gốc từ vùng rừng Amazon. Hiện nay đã trồng tại nhiều nước trong khu vực Đông Nam á như Thái Lan, Malaysia, Campuchia…
Sachi loài thực vật cổ xưa nhất trên trái đất còn tồn tại nguyên dạng đến ngày nay. Là loại thực phẩm tăng cường sức khỏe và kéo dài tuổi thọ, hạt sachi có thể ép thành dầu, xay làm bột, nghiền nhỏ làm bánh, sản xuất mỹ phẩm và dầu gội... Cây sachi có hàm lượng dinh dưỡng cao, nhất là omega 3, 6, 9. Bên cạnh đó, đây cũng là loài thực vật chứa hàm lượng chất chống oxy hóa tự nhiên rất cao, vì vậy được coi là "vua của các loại hạt”. Cây sachi có thể được trồng thuần, xen canh, thâm canh hoặc quảng canh. Ngoài trồng bằng hạt, có thể nhân giống cây bằng thân, cành. Theo các nguồn tư liệu, cây sachi (hay sacha inchi, peanut inca, inca inchi) là loài thực vật họ thầu dầu xuất xứ từ Nam Mỹ. Tại Việt Nam, sachi được coi là, "siêu thực phẩm mới”… Axit Omega-3 chứa trong hạt sachi có 48 - 54%, giúp phát triển và nâng cao trí tuệ, giảm cholesterol, điều hòa huyết áp, cân bằng tế bào thần kinh, giảm các nguy cơ đột tử do bệnh tim mạch gây nên…
Chia sẻ về cái duyên với cây sachi, chị Lê Thị Vân cho biết: Chồng tôi công tác trong ngành nông nghiệp. Hai vợ chồng thấy bao đời nay nông dân thường gắn bó với những cây trồng truyền thống như lúa, ngô, khoai, sắn, mía… nhưng hiệu quả không cao. Với những cây trồng có múi như cam, chanh, bưởi đầu ra bấp bênh. Do vậy, chồng tôi thường xuyên tìm tòi thử nghiệm những cây trồng mới, hiệu quả kinh tế cao.
Năm 2014, vợ chồng chị Vân biết đến cây sachi qua mạng và được biết Học viện Nông nghiệp đang trồng thử nghiệm cây trồng này. Khi biết thông tin cây có thể phù hợp vùng đất Hòa Bình, cả hai người về Học viện Nông nghiệp mua giống về trồng thử. Cây phù hợp đất đai, khí hậu nên sinh trưởng tốt. Vợ chồng chị quyết định bỏ vốn đầu tư 10 ha cho bà con ở huyện Đà Bắc với hình thức cho giống và thu mua sản phẩm. Tuy nhiên, với tập quán canh tác của bà con ít chăm sóc nên thất bại. Không ngại, anh chị chuyển sang hình thức cung cấp giống, kỹ thuật và thu mua sản phẩm cho bà con ở các huyện: Lương Sơn, Kỳ Sơn, Đà Bắc, Kim Bôi, Tân Lạc và TP Hòa Bình. Đến nay, vùng nguyên liệu của Công ty đã được 100 ha với 50 ha đang cho thu hoạch.
Sau khi xây dựng vùng nguyên liệu, chị đã đầu tư dây chuyền sản xuất, chế biến sản phẩm từ cây sachi tại huyện Kỳ Sơn. Hiện nay, Công ty CP Inca đã có các sản phẩm như dầu Omega 3, 6, 9, trà túi lọc giải độc, hạt rang sấy, hạt phủ Sô cô la. Công ty có nhiều đơn đặt hàng xuất khẩu từ các nước Hàn Quốc, Nhật Bản và Mỹ. Tuy nhiên, Công ty không thể nhận đơn đặt hàng vì nguồn nguyên liệu có hạn. "Chúng tôi cần khoảng 500 ha vùng nguyên liệu để có thể đủ một đơn hàng xuất khẩu. Mong muốn UBND tỉnh, Sở NN&PTNT nghiên cứu đưa vào quy hoạch phát triển nông nghiệp với hy vọng xóa đói, giảm nghèo cho nông dân trong tỉnh” chị Vân bày tỏ.
Là một trong những người đầu tiên trồng cây sachi, anh Bùi Hồng Dương, xã Liên Sơn, huyện Lương Sơn cho biết: Đầu năm 2016, gia đình tôi được Công ty CP Inca hỗ trợ đầu tư trồng 700 m2. Sau 6 tháng, cây sinh trưởng tốt và cho thu hoạch. Chỉ thu hoạch vụ đầu tôi đã lấy lại vốn đầu tư. Qua 2 năm thu hoạch, gia đình tôi thu được trên 20 triệu đồng. Trước đây diện tích là ruộng hạn không trồng được lúa, vợ chồng tôi trồng ngô thu hoạch được khoảng 1 triệu đồng/năm. Nếu được Công ty thu mua lá, quả với giá ổn định thì cây sachi sẽ là cây xóa đói, giảm nghèo của người nông dân trong tỉnh.
