Trong số những “của ngon, vật lạ” nức tiếng vùng đất Tây Bắc, có một đặc sản được mệnh danh là “Vàng đen” của núi rừng, người dân săn tìm ráo riết, đó chính là đặc sản hạt dổi.
Hạt dổi là loại hạt của cây dổi. Đây là loại cây thân gỗ sống lâu năm, có tên khoa học là Michelia tonkinensis. Cây dổi còn được gọi là Giổi, có chiều cao trung bình khoảng 10-20m, tán lá vô cùng rậm rạp. Bà con dân tộc vùng núi phía Bắc thường dùng gỗ từ loài cây này để xây nhà, làm củi, do nó mọc rất phổ biến và dễ tìm.
Mùa hoa dổi nở rộ bắt đầu từ tháng 3 cho đến tháng 4 hàng năm. Hoa có màu trắng, mọc ở đầu cành và có hương thơm nhẹ nhàng. Kết thúc tháng 4 thì hoa sẽ tàn dần để bước vào giai đoạn tạo quả. Quả dổi sẽ chín hoàn toàn trong khoảng thời gian từ tháng 9 đến tháng 11.
Khi quả dổi chín cũng là thời điểm bà con sẽ tiến hành thu hoạch để tách lấy hạt bên trong. Do cây có chiều cao khá lớn nên bà con thường sẽ chờ quả dổi tự rụng từ trên cao xuống đất để thu hoạch. Hạt dổi khi mới lấy ra sẽ có màu đỏ tươi như máu rất đẹp mắt.
Thực chất có tới 2 loại hạt dổi, một loại là hạt dổi tẻ có màu hơi đen, khá cứng và không có mùi thơm. Loại hạt này không dùng được, cây dổi tẻ thậm chí cũng chỉ dùng để lấy gỗ. Còn hạt dổi nếp sẽ có màu đỏ tươi, mùi thơm dễ chịu và được dùng để làm gia vị.
Để có thể sử dụng được hạt dổi, nó sẽ được mang đi phơi khô hoàn toàn. Khi này hạt tuy đã khô héo nhưng vẫn có mùi thơm tỏa ra. Nhờ đó mà người dân có thể dùng hạt dổi đem nướng chín, sau đó giã nhỏ để làm thành gia vị tẩm ướp cho các món ăn.
Do bà con chỉ khai thác lấy hạt dổi nếp, quá trình thu hoạch không dễ dàng và sản lượng mỗi năm không quá nhiều cho nên giá thành của loại hạt này tương đối cao. Hiện nó đang được bán với mức giá 250.000 đến 270.000 đồng/kg hạt dổi phơi khô.
Các món ăn như thịt trâu gác bếp, thịt lợn nướng, cá nướng hay thậm chí là tiết canh đều sử dụng hạt dổi để làm gia vị tẩm ướp. Hương vị thơm ngon từ hạt dổi sẽ giúp tăng độ ngon ngọt cho món ăn, khiến bạn khó có thể quên được.
Đặc biệt, hạt dổi còn là nguyên liệu chính trong loại gia vị “chẩm chéo” vô cùng nổi tiếng của bà con dân tộc miền núi Tây Bắc. Chẩm chéo được tạo nên từ hạt dổi, mắc khén, ớt, rau thơm và muối hạt. Tất cả hòa quyện với nhau tạo nên loại gia vị độc đáo có thể ăn kèm các món rau luộc hoặc hoa quả sẽ vô cùng ngon miệng.
Bên cạnh việc sử dụng để làm gia vị, hạt dổi còn có rất nhiều lợi ích đáng kinh ngạc đối với sức khỏe con người. Theo như khoa học nghiên cứu, trong hạt dổi chứa rất nhiều hoạt chất sinh học quý giá như flavonoid, alkaloid,... các loại khoáng chất như canxi, sắt, kẽm, photpho,... vô cùng tốt đối với cơ thể.
Ngoài ra trong hạt còn chứa tinh dầu với hoạt chất safrol, nhờ đó hạt dổi có khả năng hỗ trợ tiêu hóa, chữa đau bụng, khó tiêu, chống oxy hóa và kháng viêm hiệu quả. Rất nhiều lương y đã sử dụng hạt dổi trong nhiều bài thuốc chữa bệnh dân gian của mình.
