Xôi Bó phón vàng như nghệ của dân tộc Thái ở tỉnh Sơn La nhuộm từ 1 loài hoa lạ, bí hiểm

Đến tỉnh Sơn La vào dịp này, ngoài việc chiêm ngưỡng phong cảnh thiên nhiên tươi đẹp, hùng vĩ nơi đây, du khách sẽ được thưởng thức những món ăn đa dạng, phong phú mang đậm bản sắc dân tộc. Một trong những món ăn hấp dẫn phải kể đến đó là xôi Bó phón.

Xôi Bó phón là một món ăn đặc trưng trong ẩm thực của đồng bào dân tộc Thái ở Sơn La. Đây là món ăn không thể thiếu trong những dịp lễ hội hoặc những dịp quan trọng của người Thái như tết Nguyên Đán hay lễ cưới. Đây còn là biểu tượng của sự khéo léo của những người phụ nữ dân tộc Thái thể hiện qua màu sắc rực rỡ của món xôi.

Để tìm hiểu về cách chế biến món xôi Bó phón chúng tôi đến tìm gặp chị Cà Thị Thỏa, chủ nhà hàng HTX Nậm La (bản Giảng Lắc, phường Quyết Thắng, thành phố Sơn La). Được biết, chị Thỏa là người có nhiều năm kinh nghiệm trong chế biến các món ăn dân tộc, trong đó có món xôi Bó phón.

Chia sẻ với chúng tôi về cách chế biến xôi Bó phón, chị Thỏa cho biết: Để làm ra được món xôi Bó phón thì người đầu bếp phải trải qua rất nhiều công đoạn, từ chọn nguyên liệu đến cách tạo màu cho xôi. Để có một mẻ xôi ngon thì công đoạn đầu tiên là người đầu bếp phải chọn lựa được gạo ngon. 

Gạo để chế biến món xôi Bó phón phải được lấy từ những giống gạo nếp thơm dẻo như nếp tan – một loại gạo đặc sản của người dân tộc Thái nơi đây.

Màu vàng đặc trưng và hấp dẫn của xôi được nhuộm bằng hoa loại cây có tên là bó phón - loại cây chỉ có ở miền núi. Cây bó phón là loại cây mọc tự nhiên trong rừng, hoa nở vào khoảng thời gian Tết thanh minh, có hương thơm rất đặc trưng, đến mùa hoa nở người dân hái về bán hoa tươi hoặc phơi khô dùng quanh năm.

Hiện nay, hoa bó phón có bán nhiều ở nhiều nơi của huyện Mường La, Thuận Châu, Sông Mã, Sốp Cộp… Giá hoa bó phón tươi dao động từ khoảng 50.000 đồng đến 70.000 đồng/kg, hoa khô từ 10.000 đồng đến 15.000/bó, mỗi bó nhỏ khoảng gần 1 lạng.

"Tùy theo lượng gạo nếp mà sử dụng hoa để tạo màu cho hợp lý. Trung bình khoảng 10kg gạo thì sử dụng 1 bó hoa nhỏ khoảng gần 1 lạng. Nếu số lượng gạo nhiều hơn thì tăng lượng hoa lên. Theo kinh nghiệm của đồng bào, hoa bó phón ngoài dùng để nhuộm màu xôi còn có tác dụng giải độc và bồi bổ sức khỏe rất tốt", chị Thỏa cho biết thêm.

Để lấy được màu nước vàng, người ta lấy hoa cây bó phón rửa sạch rồi đem luộc. Luộc hoa sôi chừng 5 - 10 phút, khi thấy nước chuyển sang màu vàng tươi như nghệ, sánh là được. 

Để nước nguội bớt rồi cho gạo nếp ngon, hạt tròn, mẩy đem ngâm cùng khoảng 5 - 6 tiếng. Sau đó, vớt gạo lên để ráo nước. Sau khi đồ xong, xôi phải đổ ra mẹt lót lá dong và quạt cho bay hết hơi nước rồi mới cho vào ếp khẩu.

Muốn xôi bó phón ngon phải đồ hai lần lửa. Lần thứ nhất đạt độ chín khoảng 80%, đổ ra nong cho nguội và ráo nước rồi đem đồ lần thứ hai cho chín tới, hạt xôi vừa săn, vừa dẻo. Khi đồ phải giữ cho lửa đều, hạt gạo nếp lúc chín phải bóng và no tròn như bôi dầu mỡ, tơi và không bị nát.

Xôi bó phón dẻo bùi, có mùi thơm nồng nàn mang đặc trưng bởi hương vị của núi rừng Tây Bắc, hấp dẫn bởi màu sắc vàng tươi như mật ong của hoa Bó phón. 

Xôi Bó phón rất dễ ăn chỉ cần một ít muối vừng hoặc muối lạc là có thể có bữa ăn rất ngon miệng. Ngoài ra, xôi cũng có thể chấm với chẩm chéo theo cách làm riêng của người dân tộc Thái nơi đây hoặc ăn kèm với thịt trâu gác bếp, "Pa pỉnh tộp", để tăng thêm hương vị, độ ngon của xôi.

Xôi bó phón là một phần của món xôi ngũ sắc. Theo quan niệm của người Thái, mỗi màu sắc đều có ý nghĩa khác nhau, tượng trưng cho âm dương, ngũ hành, biểu tượng của nhân sinh quan cao đẹp, hội tụ đầy đủ những giá trị văn hóa truyền thống và hiện đại. 

Trong đó, màu vàng của xôi Bó phón tượng trưng cho sự no ấm và phồn vinh. Dưới đôi bàn tay khéo léo của phụ nữ Thái, xôi Bó phón trở thành một món ăn ngon không thể thiếu trong mâm cơm đãi khách hay các dịp lễ. Đến Sơn La, thưởng thức xôi bó phón, du khách sẽ cảm nhận được hương vị của núi rừng để thêm hiểu về cuộc sống con người nơi đây.