Thủy điện nhỏ tiềm ẩn hiểm họa lớn

Trước đó, trao đổi với PV báo NTNN/Dân Việt bên hành lang Quốc hội Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà cho rằng: "Không nên tiếp tục bằng mọi giá phát triển thủy điện nhỏ".

Còn Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh nói: "Bộ Công Thương sẽ tăng cường quản lý hiệu quả thủy điện, giảm bớt tác động thiên tai. Tiếp tục siết chặt quản lý phát triển thủy điện, hạn chế tối đa tác động tiêu cực đến môi trường".

Trên thế giới không có thông tin thủy điện nhỏ cắt lũ

Chia sẻ với PV Báo NTNN/Dân Việt, PGS. TS Vũ Thanh Ca, Đại học Tài nguyên và Môi trường nhận xét: "Về phát triển thủy điện nói chung, Việt Nam chưa có tên trên bản đồ thế giới.

Một đất nước muốn phát triển bền vững phải giảm được thiên tai. Nhưng chưa nước nghèo nào giảm được. Các hồ lớn giảm lũ lụt. Các hồ nhỏ trên thế giới không có bất cứ thông tin nào cắt giảm lũ".

Theo PGS.TS Vũ Thanh Ca: "Hiện nay vẫn còn thủy điện nhỏ chưa có quy trình vận hành. Cần kiểm tra, giám sát, hiện đa phần do chủ các hồ chứa tự phê duyệt, rồi vận hành". PGS Vũ Thanh Ca cũng cho rằng việc tích và vận hành nếu không thực hiện đúng quy định sẽ có tác động lớn.

PGS.TS Vũ Thanh Ca cho biết thêm về những tác động của thủy điện nhỏ: "Dọn sạch lòng hồ trước khi tích nước sẽ không gây ô nhiễm môi trường. Ngoài ra hồ chứa làm ngập các khu rừng, nắn dòng chảy dẫn đến hạn hán hạ du. 

Việc không xả nước đúng giấy phép khai thác nước mặt làm ảnh hưởng đến môi trường và đa dạng sinh học. Tích, xả nước ảnh hưởng địa chất gây sạt lở do ngấm nước xung quanh đó, một số hồ thủy điện ở trên Hà Giang có hiện tượng này".

Đưa ra giải pháp để các chủ đầu tư thủy điện nhỏ tuân thủ các quy định của pháp luật, cũng như giảm thiếu tác động đến môi trường PGS.TS Vũ Thanh Ca nói: "Để giảm thiểu các tác động của thủy điện nhỏ cần lập Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) và thực hiện nghiêm túc để giảm thiếu tác động môi trường. Việc công bố ĐTM cực kỳ quan trọng".

Trong khi đó, ông Nguyễn Tài Sơn, người từng tham gia xây dựng khoảng 30 thủy điện lớn, nhỏ, trong đó có thủy điện lớn như Sơn La - cho rằng: "Theo tôi bất kỳ công trình nào không đạt được hiệu quả kinh tế ta loại. Tôi được biết vừa rồi nói thủy điện nhỏ bất kể hết bao nhiêu ha rừng đều loại không cấp. Tôi thấy hơi cực đoan nhưng có lẽ nên thế".

Thủy điện nhỏ tràn lan vì không có quy chuẩn về mật độ

Hiệu quả của thủy điện nhỏ được đánh giá có óng góp vào ngân sách địa phương, phát triển kinh tế xã hội… Nhưng nhiều chuyên gia cũng như người dân cho rằng mật độ thủy điện nhỏ hiện này quá nhiều. Đặc biệt là ở một số khu vực như sông Gâm, sông Lô, sông Nho Quế, sông Miện, sông Chảy…

PV Báo NTNN/Dân Việt đến hầu hết các nhà máy thủy điện như Nho Quế 1, Nho Quế 2, Nho Quế 3 trên sông Nho Quế; Bát Đại Sơn, Thái An, Thuận Hòa, Sông Miện 5, Sông Miện 5A, Sông Miện 6 xây dựng trên Sông Miện ở Hà Giang; Bảo Lâm 3, Bảo Lâm 3A, Bảo Lâm 1, Mông Ân, Bảo Lạc B trên sông Gâm thuộc tỉnh Cao Bằng.

Hay thủy điện Sông Chảy 1; 2; 3; 6, Vĩnh Hà, Phúc Long trên sông Chảy thuộc hai tỉnh Lào Cai và Hà Giang; Sông Lô 2; 4; 6; 8 ở Hà Giang và Tuyên Quang… Có thể nhận thấy thấy mật độ xây dựng thủy điện nhỏ quá nhiều, khiến dòng sông không còn đoạn chảy tự nhiên.

Ông Nguyễn Nhân Quảng, chuyên gia nhiều năm nghiên cứu về thủy điện trong và ngoài nước cho hay: "Hiện không có quy chuẩn về mật độ thủy điện, chỗ nào điều kiện làm được thì làm. Nhưng trên cùng một con sông có thủy điện bậc thang thì vận hành từ liên hồ, chứ không phải mạnh ai nấy xả nước phát điện, như thế sẽ không hiệu quả".

Xả nước lấy tiền

PGS.TS Đào Trọng Tứ, Trung tâm Phát triển bền vững Tài nguyên nước và Thích nghi Biến đổi khí hậu – Trưởng ban điều hành Mạng lưới sông ngòi Việt Nam - cho rằng: "Vào khoảng năm 2013 là thời gian thủy điện phát triển rất ồ ạt, ghê gớm. Hiện nay nếu tiếp tục làm sẽ tác động đến môi trường rất lớn".

"Thủy điện ở Việt Nam khai thác khoảng 85-90% rồi. Giờ người ta đang tập trung vào vấn đề khai thác các thủy điện nhỏ. Ở Lào Cai vừa rồi trình lên 2 dự án thủy điện trên dòng chính của sông Hồng. Đấy là chuyện rất vô lý và nguy hiểm" - ông Tứ khẳng định.

Theo tìm hiểu của PV, hiện nay ở Lào Cai chỉ Sông Hồng là chưa có thủy điện. Tuy nhiên ngày 14/11/2018 UBND tỉnh Lào Cai đã đồng ý chủ trương cho một công ty lập hồ sơ, đề xuất bổ sung dự án thủy điện Thái Niên và thủy điện Bảo Hà trên sông Hồng vào quy hoạch thủy điện vừa và nhỏ tỉnh Lào Cai tại văn bản số 5445/UBND-KT. 

Được biết, trên địa bàn tỉnh Lào Cai có 99 công trình thủy điện vừa và nhỏ đã được phê duyệt trong qui hoạch với tổng công suất gần 1.300MW. Trong đó, có 51 dự án đã hoàn thành.

"Để làm thủy điện ở vùng cao phải vạt núi làm đường dọc ven núi. Và khi mưa lũ nguy cơ sạt, ở đâu cũng thế. Khi làm thủy điện phải chặn sông suối, có thể làm hồ hoặc không. Tuy nhiên, thủy điện nhỏ đóng góp cực kỳ nhỏ cho nền năng lượng của quốc gia" - Trưởng Ban mạng lưới sông ngòi Việt Nam nói.

PGS.TS Đào Trọng Tứ khẳng định: "Có những anh làm thủy điện coi tài nguyên đất nước này là cái để kiếm tiền, gọi là cứ xả nước lấy tiền!".