Sơn La: Tại sao người dân chặt bỏ không thương tiếc một loại cây từng cho thu nhập hàng trăm triệu đồng/ha?

Sa nhân từng là cây triển vọng xóa nghèo

Theo thống kê, hiện toàn xã Phổng Lái có hơn 9.500 ha rừng được giao cho 19 tổ chức, 22 nhóm hộ, 674 hộ gia đình quản lý, bảo vệ; tỷ lệ độ che phủ rừng 60%, đây là một trong những điều kiện thuận lợi để người dân phát triển trồng cây sa nhân dưới tán rừng.

Đến nay, xã Phổng Lái có hơn 224 ha cây sa nhân, trong đó 220 ha đã cho thu hoạch, được trồng tập trung ở các bản Lái Cang, Cổng Chặp, Nặm Giắt…

Nhiều năm qua, mô hình trồng cây sa nhân từng mang lại lợi ích kép, có nhiều triển vọng và cho thu nhập hàng trăm triệu đồng/ha. 

Cây sa nhân ở đây từng góp phần giải quyết bài toán nâng cao thu nhập và xóa đói giảm nghèo cho người dân xã Phổng Lái.

Theo nhiều hộ trồng sa nhân, trước đây, khi sa nhân còn được giá, 1 kg quả tươi bán với giá 70.000 - 80.000 đồng; quả khô từ 300.000 – 400.000 đồng/kg. Là loại cây dễ trồng, phát triển tốt, thu nhập cao, nên người dân Phổng Lái đã bảo ban nhau tham gia trồng sa nhân.

Tại sao cây sa nhân lại bị chặt bỏ?

Đi dọc con đường nhựa khang trang vào bản Phiêng Luông (nay là bản Nặm Giắt), xã Phổng Lái, chúng tôi chứng kiến những vườn cây sa nhân đang bị người dân chặt bỏ, đốt hàng loạt.

Dừng tay chặt vườn sa nhân giáp ranh cạnh bìa rừng, chị Vừ Thị Sế, bản Nặm Giắt, chia sẻ: "Thấy nhiều hộ dân khác trồng cây sa nhân mang lại thu nhập ổn định, năm 2015, gia đình tôi trồng hơn 1 ha sa nhân nhưng mãi đến năm 2019 mới cho thu vụ đầu tiên".

"Năm nay, giá sa nhân thấp lắm, sa nhân tươi chỉ có giá 20.000 - 25.000 đồng/kg, còn quả khô chỉ 170.000 - 180.000 đồng/kg. Với giá đó, gia đình tôi cặm cụi nhặt từng quả mà chỉ thu được vỏn vẹn hơn 4 triệu đồng. Buồn lắm" - chị Sế buồn bã nói.

Theo chị Sế, mấy năm nay không biết vì lý do gì vườn sa nhân không đậu quả như những năm trước. Ngoài ra, do ảnh hưởng của dịch Covid-19, giá sa nhân thấp nên gia đình quyết phá bỏ toàn bộ vườn sa nhân để trồng thay thế cây khác. 

Cũng như chị Sế, gia đình anh Sùng Văn Của, bản Nặm Giắt bắt đầu trồng sa nhân từ năm 2014, đến nay được hơn 3 ha. Tuy nhiên, sau 3 năm trồng, anh Của chỉ thu được vài tạ quả tươi/vụ/năm, với giá bán như hiện nay, anh thu về 6 triệu đồng.

"Năm nay giá sa nhân thấp kỷ lục, quả ít nên gia đình tôi quyết định chặt bỏ hơn 1 ha sa nhân. Thay vào đó, tôi sẽ trồng cây ngô hoặc cà phê…", anh Của nói.

Điều đáng nói, việc trồng sa nhân của người dân không theo quy hoạch. Lúc được giá cao, bà con đua nhau trồng sa nhân. Họ tận dụng những mảnh nương đất bạc màu giáp bìa rừng để trồng. Đây cũng chính là một trong những nguyên nhân khiến cây sa nhân cho năng suất thấp, hiệu quả kinh tế không cao.

Trao đổi với ông Sùng A Só, Trưởng bản Cổng Chặp, xã Phổng Lái, cho biết: Cổng Chặp là tên bản mới, được sáp nhập từ 3 bản (Mô Cổng, Pá Chặp và Nà Ngụa) vào cuối năm 2019. Bản có gần 180 hộ, chủ yếu là đồng bào dân tộc Mông.

Đây là bản có diện tích rừng lớn của xã Phổng Lái, trước đây bà con đưa cây sa nhân vào trồng thay thế diện tích cây lương thực trên nương và trồng dưới tán rừng. Hiện nay, cả bản nhà nào cũng trồng sa nhân, với tổng diện tích 50 ha.

Sau nhiều năm gắn bó với cây sa nhân, nhiều hộ dân nhận thấy hiệu quả kinh tế thấp, đậu quả ít, giá thấp nên hiện nay nhiều diện tích cây sa nhân đã bị bà con chặt bỏ. Theo ước tính, hơn 10 ha sa nhân ở bản Cổng Chặp đã bị chặt bỏ.

Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Văn Báu, Bí thư Đảng ủy xã Phổng Lái cho biết: Người trồng sa nhân phải biết cách trồng, cây mới đậu quả được. Nơi trồng cây sa nhân chỉ có ánh nắng mặt trời chiếu vào buổi sáng; buổi chiều không được có ánh nắng mặt trời chiếu trực tiếp vào mới cho quả. Ngoài ra, mỗi năm phải tỉa bỏ đi những cây già.

Theo ông Báu, cây sa nhân do người dân trồng. Vì vậy, nếu còn hiệu quả kinh tế thì bà con sẽ còn gắn bó; một khi hiệu quả kinh tế thấp người dân sẽ chặt đi. Bên cạnh đó, cây sa nhân khi già đi năng suất thấp nên người dân phải chặt bỏ để mọc lại.

Chia sẻ về định hướng của xã cho người dân Phổng Lái, ông Báu cho biết thêm: Những năm qua, xã Phổng Lái đã tuyên truyền, vận động người dân trồng các loại cây theo chủ trương của tỉnh Sơn La. 

Các hộ dân phải liên kết thành lập hợp tác xã, cấp uỷ, chính quyền xã sẽ là cầu nối để ký hợp đồng với các doanh nghiệp, nhà máy chế biến hoa quả trên địa bàn tỉnh. Có như vậy, mới tránh được tình trạng chặt bỏ, nông sản mất giá.